Elementy Zdrowego Stylu Życia
Zdrowy styl życia to sposób życia zmierzający do doskonalenia i podtrzymywania zdrowia człowieka. To, czy styl życia jest mniej lub bardziej zdrowy (prozdrowotny) zależy od sumy oddziaływań wszystkich czynników (pozytywnych i negatywnych) wpływających na zdrowie, wynikających z zachowań żywieniowych oraz wszystkich podejmowanych przez człowieka aktywności.
Elementy Zdrowego Stylu Życia Człowieka:
Spis treści
Wiedza
Aby podejmować trafne decyzje dotyczące zdrowia potrzebujemy rzetelnej wiedzy o tym co dla nas dobre, a co złe. Ponieważ jest to wiedza bardzo złożona, powinniśmy nieustannie ją pogłębiać i weryfikować, aby rozumieć zdrowotne uwarunkowania, podejmować racjonalne działania prozdrowotne oraz skutecznie bronić się przed manipulacjami.
Wiedza jako element zdrowego stylu życia to:
wiedza ogólna (baza dla wiedzy o zdrowiu),
wiedza o zdrowiu (rozumienie pojęcia zdrowie oraz zdrowy styl życia),
wiedza o czynnikach pozytywnie i negatywnie wpływających na zdrowie,
wiedza o stanie własnego organizmu.
Zdobywanie, podtrzymywanie, aktualizowanie, poszerzanie, pogłębianie przez całe życie wiedzy umożliwia codzienne podejmowanie trafnych decyzji sprzyjających zdrowiu. Posiadanie wiedzy umożliwia nam świadomą troskę o własne zdrowie poprzez racjonalne i rzeczywiste praktykowanie zdrowego stylu życia.
Życzliwość
Człowiek zdrowy to człowiek szczęśliwy i życzliwy, a aby być zdrowym i szczęśliwym trzeba mieć życzliwy stosunek do siebie i innych ludzi, w pełni akceptować i lubić siebie, być otwartym i tolerancyjnym wobec innych osób oraz grup społecznych, co nie wyklucza postawy czujności wynikającej z zasady ograniczonego zaufania.
Życzliwość jako element zdrowego stylu życia to pozytywna postawa życiowa, pozytywna samoświadomość, pozytywny stosunek do siebie i innych, prawidłowe relacje społeczne, aktywność społeczna, poczucie wspólnoty ze społeczeństwem i ze środowiskiem, troska o siebie i o otoczenie, gotowość do współpracy, chęć niesienia pomocy itd.
Elementy/Przejawy/Przykłady życzliwości jako prozdrowotnej postawy życiowej: szacunek do siebie i innych osób, szacunek i troska o otoczenie (środowisko), poczucie wspólnoty z otaczającym światem, dążenie do samorozwoju i wspieranie rozwoju innych osób, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, świadomość własnych celów życiowych, dążenie do szczęścia i życzenie szczęścia innym, posiadanie i realizowanie własnych pasji oraz dzielenie się nimi, umiejętność pełnienia ról i funkcji społecznych stosownie do etapu/poziomu rozwoju, umiejętność pracy zespołowej, dawanie i otrzymywanie wsparcia społecznego, uprzejmość (wg norm danej kultury), uczciwość, przestrzeganie norm społecznych, prawa, kodeksów etycznych, troska o bezpieczeństwo swoje i innych, tolerancja wobec innych, jeśli ich zachowanie nie krzywdzi nikogo, empatia, współodczuwanie, solidarność w sytuacjach kryzysowych, asertywność w negocjacjach, pozytywna, konstruktywna rywalizacja, uczciwa walka sportowa wynikająca z szacunku do siebie i przeciwnika (fair play), prawo do skutecznej samoobrony i obrony innych wobec bezprawnego ataku.
Odżywianie
Odżywianie jest bardzo ważnym elementem zdrowego stylu życia człowieka i warunkiem życia w ogóle.
Celem zdrowego odżywiania jest zapewnienie człowiekowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych do prawidłowego rozwoju i sprawnego funkcjonowania w pełnym zakresie ról i funkcji typowych dla płci i wieku (okresu rozwojowego) człowieka przez całe życie, aż do osiągnięcia długowieczności.
Przez zdrowe odżywianie rozumiemy odżywianie zgodne z fizjologią człowieka, zapewniające prawidłowy rozwój i sprawne funkcjonowanie wszystkich układów organizmu.
Żywienie prawidłowe to żywienie umożliwiające osiągnięcie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego oraz utrzymanie jak najwyższej odporności organizmu na choroby i zachowanie jego sprawności do późnego wieku.
Gertig, Gawęcki, Słownik Terminów Żywieniowych, 2001
Aby być zdrowym przede wszystkim należy stosować zbilansowaną dietę. Zawiera ona: Czyli jest to: - tyle energii, ile zużywamy - dieta zbilansowana energetycznie, - wszystkie składniki odżywcze, których potrzebujemy - dieta kompletna, - tyle składników odżywczych, ile potrzebujemy - dieta zbilansowana pod względem wartości odżywczej, - tyle wody, ile potrzebujemy - dieta zbilansowana pod względem nawodnienia. Nie zawiera ona substancji anty-odżywczych (szkodliwych, trujących)
Tryb żywienia powinien być dostosowany do trybu życia, a posiłki dostosowane do trybu żywienia.
Znaczenie jedzenia dla człowieka Prawidłowe, fizjologiczne odżywianie – jest niezbędnym elementem zdrowego stylu życia. Jedzenie – jest/może być rytuałem podczas uroczystości. Rodzaj i jakość pożywienia jest/może być miarą statusu społecznego. Jedzenie – poprzez wygląd, smak i zapach dostarcza przyjemności (może być formą rozrywki) Wspólne spożywanie posiłków tworzy poczucie wspólnoty w grupach społecznych. Dostęp do żywności daje poczucie bezpieczeństwa, wolności i dobrobytu. Produkcja i dystrybucja żywności to gałąź gospodarki, a żywienie rodziny ma ekonomiczny i organizacyjny wymiar w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Sztuka kulinarna jest częścią kultury, a nawet elementem identyfikującym przynależność do grup społecznych (np. regionalna, narodowa, subkulturowa, ideologiczna, religijna). Jedzenie – podlega wpływom mody. Nieprawidłowe odżywianie generuje choroby cywilizacyjne.
Unikanie
Niezbędnym elementem zdrowego stylu życia jest unikanie:
nałogów,
zatrutego środowiska,
niezdrowej żywności i złych nawyków żywieniowych,
biologicznych patogenów: pasożytów, wirusów, bakterii, grzybów i pleśni,
urazów mechanicznych, w tym hałasu/nadmiernych wibracji i wypadków komunikacyjnych,
oparzeń termicznych i chemicznych,
przeziębień i odmrożeń,
porażeń prądem elektrycznym,
niewłaściwego oświetlenia,
nadmiernego/szkodliwego promieniowania,
nadmiernego stresu,
nadmiernego ryzyka,
itp.,
ogólnie mówiąc - unikanie jednorazowych, nagłych, nadmiernych (niszczących lub uszkadzających) zdarzeń oraz długotrwałego oddziaływania czynników pozornie mniej szkodliwych, ale jednak szkodliwych dla zdrowia.
Unikanie nałogów oznacza wykluczenie:
czynnego palenia tytoniu,
spożywania alkoholu,
zażywania narkotyków i dopalaczy,
zażywania zbędnych leków i środków przeciwbólowych,
wdychania, spożywania, wchłaniania przez skórę/błony śluzowe szkodliwych chemikaliów,
oraz innych uzależnień, np.: od Internetu, gier, hazardu, słodyczy, itd.
Unikanie zatrutego środowiska oznacza wykluczenie:
oddychania powietrzem, w którym występują szkodliwe substancje np.: dymy, gazy, szkodliwe pyły lub opary,
kontaktu z wodą gruntową lub powierzchniową zawierającą szkodliwe substancje,
kontaktu z zatrutą (skażoną) ziemią.
Ochrona
Jeżeli nie chcemy lub nie możemy całkowicie uniknąć wpływu szkodliwych czynników, pozostaje nam zmniejszenie ryzyka i skutków ich działania poprzez stosowną ochronę bierną, czynną, zbiorową i indywidualną.
Aby chronić nasze ciało warto używać ochraniaczy (kaski, rękawice, okulary ochronne lub przeciwsłoneczne, kremy, ubrania, maski, osłony, parasole, ekrany, liny asekuracyjne itd. itp.)
Ochronę dają nam także domy, budynki, wiaty, filtry, strefy bezpieczeństwa, izolacje, ogrodzenia, bariery... i inne
Hartowanie
Hartowanie to przyzwyczajanie organizmu do radzenia sobie z trudami, niewygodami, obciążeniami, stresami itp.
Hartowanie to usprawnianie procesów adaptacyjnych organizmu, (szczególnie w zakresie termoregulacji i zdolności wysiłkowych) uodpornianie na stres, kształtowanie takich cech charakteru jak dzielność, wytrzymałość, opanowanie itp.
Hartowanie (jako proces) to wystawianie się na działanie czynników stymulujących procesy adaptacyjne organizmu zmierzające do doskonalenia odporności, a jednocześnie nie przekraczające naszych aktualnych, indywidualnych zdolności adaptacyjnych. Umownie możemy wyróżnić hartowanie fizyczne i psychiczne.
Przykłady czynników hartujących: ciepło, zimno - przyzwyczajanie do wysokiej/niskiej temperatury, wysokość, głębokość - przyzwyczajanie do tolerowania zmienionego ciśnienia, praca fizyczna - przyzwyczajanie do wysiłku fizycznego i zmęczenia, przebywanie w terenie - uodparnianie na warunki terenowe i pogodowe, publiczne wystąpienia - radzenie sobie z tremą, egzaminy - wysiłek umysłowy, działanie pod presją czasu,
Dzięki hartowaniu możemy także wzmacniać swój system odpornościowy, czyli nabywać odporność na niektóre zachorowania.
Aby hartowanie było bezpieczne i skuteczne należy przestrzegać zasad stopniowania trudności i systematyczności.
Optymalne leczenie
Jeżeli zachorujemy warto wybrać optymalny (najlepszy z punktu widzenia dalszych konsekwencji) sposób leczenia. Leczenie powinno wspierać własny system obronny organizmu, a nie upośledzać go. Należy znaleźć przyczynę choroby, a nie tylko łagodzić objawy dla doraźnych celów.
Nawet osobie praktykującej zdrowy styl życia może zdarzyć się choroba, więc jeżeli zachorujemy to oczywiście rozpoczynamy leczenie. Po pierwsze nie należy szkodzić. Do postawienia diagnozy oraz wyboru najlepszego sposobu leczenia potrzebujemy porady lekarza. Nie powinniśmy bez fachowej konsultacji obciążać organizmu środkami, które zaburzają pracę układu odpornościowego i jedynie maskują objawy. Optymalne leczenie to takie, które likwiduje przyczynę choroby oraz pomaga wrócić do zdrowia poprzez działania wspierające prawidłowo funkcjonujący system odpornościowy.
Aktywność fizyczna (ruchowa)
Aby być zdrowym musimy codziennie wykonywać pracę fizyczną.
Najmniejszą ilość pracy jaka jest niezbędna dla zdrowia określają następujące formuły:
3 x 30 x 130 (formuła dla dorosłych) lub
5 x 20 x 140 (formuła dla młodzieży)
gdzie 5 oznacza 5 dni w tygodniu,
20 oznacza 20 minut wysiłku,
a 140 oznacza tętno 140 uderzeń na minutę podczas tego wysiłku.
Bez tej minimalnej dawki ruchu będziemy chorować na choroby cywilizacyjne, dawka optymalna to 60 minut ruchu dziennie - codziennie.
Aktywność fizyczna czyli ruchowa to: aktywność fizyczna lokomocyjna, czyli samodzielne przemieszczanie się (chodzenie, wchodzenie po schodach, jazda rowerem), praca fizyczna użytkowa, zawodowa (noszenie ciężarów, pchanie wózka, praca ręcznymi narzędziami, sprzątanie, itd) trening zdrowotny (ćwiczenia lecznicze, rehabilitacja, umiarkowany wysiłek aerobowy) sport (trening lub zawody) rekreacja ruchowa (gry ruchowe, zabawy ruchowe, ćwiczenia ruchowe, prace użytkowe - wykonywane jako aktywna forma wypoczynku i rozrywka lub edukacja)
Wypoczynek
Aby być zdrowym musimy w czasie pracy robić przerwy na wypoczynek. Brak wypoczynku, czyli kumulacja zmęczenia prowadzi do choroby lub wypadku.
Sprzyjający zdrowiu wypoczynek to wypoczynek adekwatny do wysiłku, a więc do zmęczenia jakie nastąpiło na skutek obciążenia tym wysiłkiem. Ważne są prawidłowe proporcje między pracą a wypoczynkiem oraz wybór takiego rodzaju (formy) wypoczynku, aby zapewnić/ułatwić/przyspieszyć proces regeneracji całego organizmu.
Jeżeli pracujemy umysłowo i siedząco - powinniśmy odpoczywać aktywnie ruchowo. Jeśli pracujemy fizycznie - odpoczynek powinien mieć charakter bierny. Jeżeli praca ma charakter jednostronny - wypoczynek powinien kompensować to jednostronne obciążenie. Wypoczynek powinien być zaplanowany: - w skali doby (przerwy w pracy, aktywny wypoczynek po pracy oraz 8-10 godzin snu), - w skali tygodnia (np. weekend), - w skali roku (urlop), - w skali życia (emerytura).
Relaks
Przez "relaks" jako element zdrowego stylu życia rozumiemy umiejętność radzenia sobie ze stresem codziennym poprzez odpowiednie nastawienie, aktualną osobniczą odporność na stres, umiejętność stosowania technik relaksacyjnych, itp. Gromadzenie stresu prowadzi do choroby lub wypadku.
Aby sprawnie funkcjonować w świecie pełnym wyzwań warto znać i stosować techniki relaksacyjne. Mogą to być ćwiczenia mentalne, ruchowe, oddechowe lub ich kombinacje.
Praktykowanie
Aby być zdrowym, nie wystarczy znać zasady zdrowego stylu życia, lecz należy je systematycznie stosować w codziennym życiu. Oznacza to konieczność wytworzenia zdrowych nawyków tak, abyśmy nie musieli stale myśleć o zdrowiu i stale się stresować zagrożeniami.
Praktykowanie zdrowego stylu życia to codzienne, rzeczywiste, praktyczne korzystanie z wiedzy i stosowanie się do zasad stanowiących elementy zdrowego stylu życia. To systematyczność prowadząca do wyuczenia i utrwalenia prawidłowych reakcji, odruchów i nawyków będących składnikami zdrowego stylu życia.
Praktykowanie zdrowego stylu życia to także systematyczne stawianie sobie celów rozwojowych we wszystkich aspektach osobowości oraz systematyczne działania prowadzące do osobistego spełnienia.
