Klasy gimnazjalne

Zestaw pytań i odpowiedzi z zakresu wiadomości z wychowania fizycznego (w tym edukacji zdrowotnej) wg wymagań szczegółowych podstawy programowej dla klas gimnazjalnych - czyli to co gimnazjalista w III klasie ma wiedzieć i rozumieć

 1. Wyjaśnij, jakie zmiany zachodzą w budowie ciała i sprawności fizycznej w okresie dojrzewania płciowego.
 W okresie dojrzewania płciowego zmieniają się proporcje ciała i następuje przyspieszenie wzrastania (skok pokwitaniowy), chłopcom rozrasta się klatka piersiowa i barki, a dziewczętom rośnie obwód bioder i gruczoły piersiowe, zmieniają się rysy twarzy,  rosną i dojrzewają narządy płciowe i zaczynają być wytwarzane komórki rozrodcze, pojawia się owłosienie łonowe i pod pachami, chłopcy przechodzą mutację głosu, dziewczęta zaczynają miesiączkować. Chłopcy stają się silniejsi, szybsi i bardziej wytrzymali. Przejściowo może pogorszyć się koordynacja ruchowa. Spada gibkość.

 2. Wymień przyczyny i skutki otyłości oraz nieuzasadnionego odchudzania się i używania sterydów w celu zwiększenia masy mięśni.
 Przyczyny otyłości: siedzący tryb życia, niewłaściwe odżywianie, zaburzenia (choroby) metaboliczne i/lub psychologiczne.
 Skutki otyłości: zwiększenie ryzyka innych chorób cywilizacyjnych, niska sprawność fizyczna, przeciążenie układu ruchu.
 Przyczyny nieuzasadnionego odchudzania się:  nadmierny stres, problemy psychologiczne, zaburzony obraz samego siebie, brak wsparcia bliskiej osoby, moda, presja otoczenia.
 Przyczyny używania sterydów w celu zwiększenia masy mięśni: moda, niskie poczucie własnej wartości, chęć wzbudzenia podziwu, nieświadomość zagrożeń.
 Skutki nieuzasadnionego odchudzania się: osłabienie i zaburzenia funkcjonowania całego organizmu, zanik tkanek, zahamowanie wzrostu, choroby z niedoborów, pogłębienie problemów psychologicznych, zaburzenia gospodarki hormonalnej, zatrzymanie miesiączkowania, wypadanie włosów, łamliwość kości, śmierć.
 Niepożądane skutki używania sterydów w celu zwiększenia masy mięśni: zaburzenie gospodarki hormonalnej organizmu prowadzące do bezpłodności.

 3. Omów zmiany zachodzące w organizmie w czasie wysiłku fizycznego.
 Zmiany te mogą być pozytywne (adaptacja czynnościowa) – umożliwiające wykonanie określonej pracy fizycznej w granicach zdolności adaptacyjnych organizmu lub negatywne (przeciążenie) - jeżeli intensywność lub objętość wysiłku fizycznego przekracza bezpieczny zakres.
 Pozytywne
 W czasie wysiłku fizycznego następuje zwiększenie częstotliwości oddychania i tętna w celu dostarczenia pracującym mięśniom tlenu oraz wydalania dwutlenku węgla, przyspieszają procesy wytwarzania energii w komórkach, następuje wzrost temperatury ciała, a żeby nie doszło do przegrzania uruchamia się chłodzenie, czyli pocenie się. Następuje przemieszczenie krwi do mięśni z narządów układu pokarmowego (co przerywa procesy trawienia) i może być odczuwane jako kolka.
 Negatywne
 Bardzo intensywny wysiłek może wywołać pogorszenie samopoczucia, duszność, wymioty, nagłą potrzebę defekacji, bóle, skurcze, zerwanie mięśni, omdlenia, utratę przytomności, a nawet śmierć.
 Bardzo długotrwały i intensywny wysiłek powoduje wyczerpywanie zapasów energii i wody, nagromadzenie metabolitów - co prowadzi do przemęczenia lub wyczerpania organizmu.

 4. Wskaż korzyści z aktywności fizycznej w terenie.
 Aktywność fizyczna w terenie dzięki kontaktowi z naturą daje lepszy relaks niż taka sama praca fizyczna wykonana w pomieszczeniu. Teren umożliwia pokonywanie dużych odległości bez monotonii. Kolory, zapachy, czyste powietrze, dają odprężenie psychiczne, radość, poczucie jedności z przyrodą. Urozmaicona rzeźba terenu uatrakcyjnia trening, krajobrazy dostarczają przeżyć estetycznych i odwracają uwagę od wysiłku i zmęczenia. Promieniowanie słoneczne (UV) padając na skórę wytwarza witaminę D, czynniki atmosferyczne (temperatura, wilgotność, ciśnienie, ruch i jonizacja powietrza, pokrywa śnieżna, itd.) działają hartująco na organizm. Teren daje możliwość korzystania z wód (rzek, jezior,morza), lasów, skałek, gór  - w różnych formach aktywności: sportowych, rekreacyjnych, zdrowotnych, krajoznawczych, survivalowych, przygodowych itd.

 5. Omów korzyści dla zdrowia z podejmowania różnych form aktywności fizycznej w kolejnych okresach życia człowieka.
 Dzieciństwo i młodość – stymulowanie prawidłowego rozwoju psychofizycznego, budowanie potencjału zdrowia, sprawności i odporności organizmu,  edukacja fizyczna, przygotowanie motoryczne do pracy zawodowej, macierzyństwa, rywalizacji sportowej, nawiązywanie znajomości i przyjaźni, działalność społeczna itd. - radość życia.
 Dojrzałość –  bezpieczna praca zawodowa, kompensacja, relaks, wypoczynek, – utrzymanie wysokiej sprawności i zdrowia, zapobieganie skutkom siedzącego trybu życia, energia do działalności społecznej, sportowej, rekreacyjnej, życie towarzyskie, realizacja różnych pasji - radość życia.
 Starość – opóźnienie procesu starzenia, utrzymanie zdrowia i sprawności, kontakty towarzyskie - radość życia.

 6. Wymień miejsca, obiekty i urządzenia w najbliższej okolicy, które można wykorzystać do aktywności fizycznej.
W odpowiedzi należy wskazać konkretne miejsca w swojej miejscowości, np.: sale i boiska szkolne, stadion, basen, dom kultury, plac zabaw na osiedlu, przyrządy rekreacyjne w parku, itp., oraz w pobliżu swojej miejscowości, np.:  drogi polne, lasy, szlaki lub ścieżki piesze, rowerowe, konne, sala sportowa w sąsiedniej miejscowości, stadnina, kajakowy szlak na pobliskiej rzece, itd.

 7. Wymień najczęstsze przyczyny oraz okoliczności wypadków i urazów w czasie zajęć ruchowych, omów sposoby zapobiegania im.
 Częste przyczyny wypadków na zajęciach ruchowych to: nieuwaga, brawura, nie stosowanie zasad porządku i bezpieczeństwa, zmęczenie. Okoliczności, w których najczęściej dochodzi do urazów to: upadki podczas biegów i skoków, zderzenia z inną osobą podczas gier i zabaw, uderzenia piłką lub innym przyborem, upadki lub nieudane zeskoki z urządzeń, pośliźnięcia, potknięcia o nierówności terenowe lub rozstawione sprzęty.

 8. Wskaż zagrożenia związane z uprawianiem niektórych dyscyplin sportu.
 Przykłady:
 Sporty wodne – przeziębienia, grzybice, utonięcia,
 Sporty walki – stłuczenia, otarcia, złamania, wstrząs mózgu…
 Sporty lotnicze – upadek z wysokości… ciężkie obrażenia, śmierć.
 Narciarstwo alpejskie, kolarstwo i inne wyścigi – upadek/wypadnięcie z trasy (zderzenie z przeszkodą) przy dużej prędkości… złamania, skręcenia, zwichnięcia, ciężkie obrażenia wewnętrzne...
 Wspinaczka wysokogórska – odmrożenia, niedotlenienie, odwodnienie, upadek w wysokości…
 Tenis – łokieć tenisisty
 Gry zespołowe – skręcenia stawów, stłuczenia, złamania

 9. Wyjaśnij wymogi higieny wynikające ze zmian zachodzących w organizmie w okresie dojrzewania.
 Z powodu intensywnych zmian hormonalnych  w okresie dojrzewania (trądzik, intensywniejsze pocenie się, miesiączkowanie, polucje)  konieczne jest codzienne, staranne dbanie o czystość włosów i skóry, szczególnie w  intymnych okolicach ciała.

 10. Wyjaśnij, co symbolizują flaga i znicz olimpijski.
 Flaga olimpijska zawiera pięć splecionych kół symbolizujących jedność wszystkich ludzi z pięciu zamieszkałych kontynentów i ich spotkanie na igrzyskach olimpijskich.
 Znicz olimpijski symbolizuje pokój oraz trwanie igrzysk olimpijskich.

 11. Wyjaśnij, czym jest zdrowie.
 Przykładowe odpowiedzi:
 Zdrowie człowieka jest to brak choroby lub kalectwa, oraz stan dobrego samopoczucia i sprawnego funkcjonowania: fizycznego, psychicznego i społecznego.
 Zdrowie to „CUD” – harmonia Ciała, Umysłu i Duszy.
 Zdrowie jest to zdolność do skutecznej aktywności: poznawczej, zawodowej, twórczej, naukowej, społecznej, rodzinnej itd
 Zdrowie jest zdolnością organizmu do utrzymywania homeostazy z zmiennych warunkach środowiskowych.
 Zdrowie to wysoka sprawność  układu odpornościowego.
 Zdrowie jest wartością (samą w sobie), oraz zasobem i środkiem do realizacji celów życiowych człowieka.

 12. Wymień czynniki, które wpływają pozytywnie i negatywnie na zdrowie i samopoczucie, oraz wskaż te, na które możesz mieć wpływ.
 Na zdrowie wpływają cztery grupy czynników: genetyczne, środowiskowe, opieka medyczna, styl życia.
 Genetyczne stanowią ok. 20% wszystkich czynników wpływających na zdrowie i nie mamy na nie znaczącego wpływu.
 Środowiskowe również stanowią ok 20%, a wpływ na nie jest większy niż na geny, ale też ograniczony, zależny od zamieszkania (można zmienić miejsce pobytu)
   Pozytywne dla zdrowia czynniki środowiskowe to np.: czyste powietrze, wody, lasy, góry.
   Negatywne – zatrute przemysłem obszary zurbanizowane lub szkodliwe sąsiedztwo, np. zakłady chemiczne.
 Opieka medyczna stanowi ok 10% i na co dzień nasz wpływ na system opieki medycznej jest niewielki (np. może zależeć od miejsca zamieszkania)
   Pozytywna - szybka i skuteczna pomoc doraźna oraz  skuteczna profilaktyka chorób przewlekłych i cywilizacyjnych (budowanie odporności i potencjału zdrowia pacjenta)
   Negatywna – brak opieki,  przedmiotowe traktowanie i wykorzystywanie pacjenta 
 Styl życia - to zbiór czynników największy (ok 50% wszystkich czynników wpływających na zdrowie) i na te czynniki mamy realny wpływ na co dzień.
   Mamy największy wpływ na takie czynniki jak: odżywianie, aktywność ruchowa, proporcje praca-wypoczynek, aktywność społeczna, wolność od nałogów, stosowanie środków ochrony osobistej i zbiorowej, praktyki relaksacyjne, życzliwe relacje z innymi ludźmi.

 13. Wymień zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu oraz wyjaśnij, na czym polega i od czego zależy dokonywanie wyborów korzystnych dla zdrowia.
 Zdrowy styl życia - czyli: prawidłowe odżywianie, systematyczna aktywność ruchowa, prawidłowe proporcje praca-wypoczynek, wolność od nałogów, stosowanie środków ochrony osobistej i zbiorowej, praktyki relaksacyjne, życzliwe relacje z innymi ludźmi – to zachowania sprzyjające zdrowiu. Przeciwne - to zachowania zagrażające zdrowiu.
 Dokonywanie wyborów korzystnych dla zdrowia zależy od poziomu wiedzy, o tym co dobre lub złe dla zdrowia, od dobrych lub złych wpływów innych osób - rówieśników, od przykładu osób starszych i od tego czy mamy świadomość, że zdrowie to wartość, zasób i środek do realizacji życiowych marzeń, a więc skarb, który należy chronić.
 Podejmowanie wyborów korzystnych dla zdrowia to decyzje podejmowane wielokrotnie, wymagające zachowywania czujności i stosowania prozdrowotnych kryteriów, np.: umiejętne zakupy (świadomość konsumencka - szczególnie podczas zakupów żywności), planowanie i organizacja codziennych zajęć zgodnie z zasadami higieny (aktywność fizyczna, higiena pracy umysłowej, aktywny wypoczynek, higiena osobista), ale także decyzje jednorazowe - "na zawsze", np. "NIE PALĘ", "ZAKŁADAM KASK", "WYBIERAM WODĘ", które raz podjęte, zamykają temat i nie wymagają już wysiłku i codziennego analizowania, a stają się stabilnym elementem zdrowego stylu życia.

 14. Omów konstruktywne sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami.
 W radzeniu sobie z emocjami kluczowe jest uświadomienie sobie faktu odczuwania emocji, nazwanie emocji, zrozumienie jej źródła oraz podjęcie decyzji o sposobie zachowania: Co czuję? Dlaczego to czuję? Czy prawidłowo zinterpretowałem/łam sytuację? Czy moja reakcja jest potrzebna? Jaka moja reakcja jest właściwa?  Warto pamiętać, że emocje (także te negatywne) mogą wpływać pozytywnie lub negatywnie na nasze działanie. Można podać przykłady.

 15. Omów sposoby redukowania nadmiernego stresu i radzenia sobie z nim w sposób konstruktywny.
 Stres jest elementem życia, ale nadmierny stres jest szkodliwy i należy zapobiegać jego nagromadzeniu. Zanim nastąpi nadmierny stres ważne jest ułożenie sobie prawidłowych relacji z otoczeniem - świadomość swojej roli swoich praw, zakresu swoich zadań, swojej odpowiedzialności i swoich możliwości - dzięki temu natężenie stresu będzie mniejsze. Jeśli stres już się kumuluje, ważny jest odpoczynek – relaks psychiczny - poprzez takie środki jak: medytacja, aktywność fizyczna, ćwiczenia i/lub zabiegi relaksacyjne, sen, rozmowa z odpowiednią osobą, przywrócenie właściwych proporcji między pracą a wypoczynkiem, zmiana otoczenia (wyjazd), lepsza organizacja czasu, podział zadań na mniejsze (łatwiejsze do opanowania części) itp.

 16. Omów znaczenie dla zdrowia dobrych relacji z innymi ludźmi, w tym z rodzicami oraz rówieśnikami tej samej i odmiennej płci.
 Człowiek potrzebuje kontaktów i dobrych relacji z innymi ludźmi dla swojego zdrowia psychicznego. Każdy potrzebuje więzi z innymi ludźmi, przyjaźni, miłości. Braki w tym zakresie prowadzą do osamotnienia, wrogości, utraty wiary we własną wartość i mogą wywoływać depresję, prowadzić do wypadków lub autoagresji.  W przypadku prawidłowych relacji - ludzie mogą być źródłem wartościowego wsparcia w różnych sytuacjach. 

 17. Wyjaśnij, w jaki sposób możesz dawać i otrzymywać różnego rodzaju wsparcie społeczne?
 Najprostszą formą wsparcia społecznego (indywidualnego lub grupowego) jest współczucie – czyli okazanie zrozumienia, poparcie w trudnej sytuacji, pomoc emocjonalna (wspólne przeżywanie, towarzyszenie, współuczestniczenie, kibicowanie). Wsparcie może mieć charakter pomocy fizycznej (pomagasz nieść ciężkie zakupy), intelektualnej (pomagasz bezinteresownie w nauce), materialnej (oddajesz lub użyczasz jakiś przedmiot, ubranie, dzielisz się posiłkiem), finansowej (bezinteresowne udzielenie pożyczki), organizacyjnej (pomoc w zorganizowaniu wesela), instytucjonalnej (np. ośrodki pomocy, fundacje)

 18. Wyjaśnij, co oznacza zachowanie asertywne?
 Zachowanie asertywne to obrona własnej wolności i swoich interesów bez naruszania praw i dóbr innych osób. 

 19. Podaj  przykłady zachowań asertywnych.
 Zdecydowana odmowa – powiedzenie „NIE” – bez wyjaśnień - jeśli ktoś wymusza, proponuje, namawia, zaleca niewłaściwe zachowanie, niekorzystną umowę, manipuluje. Np.:  „Nie, nie palę”, „Nie, nie zgadzam się”, „Nie, nie chcę, nie potrzebuję tego”.
 Obrona swojej własności lub swojego terytorium, np.:  „Przepraszam, ale to miejsce jest już zajęte”.
 Negocjowanie - proponowanie innego rozwiązania problemu - innego niż proponowane nam niekorzystne rozwiązanie, np. „Nie zdążę na szóstą, ale mogę być o siódmej, może być?”
 Obrona własnych przekonań, swojego zdania, poglądów, wierzeń, preferencji, w konfrontacji z odmiennymi poglądami, modami, stylami itd., np: „Ja tak nie myślę, uważam, że ...”.
 Umiejętność przyznania się do błędu, przeproszenie za pomyłkę, naprawienie szkody,np.: „Przepraszam, że przebiłem koło w twoim rowerze, ale dziś jeszcze to naprawię”.
 Poproszenie, np.: „Przepraszam,  może mi Pan/Pani powiedzieć jak dojechać do ...”

 20. Omów szkody zdrowotne i społeczne związane z paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu i używaniem innych substancji psychoaktywnych.
 Szkody zdrowotne zależą od ilości i rodzaju wchłoniętych substancji, ale i stany ostre, i przewlekłe prowadzą zawsze do zatrucia organizmu,zaburzają funkcjonowanie lub powodują uszkodzenia narządów wewnętrznych. Substancje psychoaktywne wywołują uzależnienie fizyczne i/lub psychiczne.
 Bardzo groźny jest ich wpływ na sprawność układu nerwowego (hamowanie lub pobudzanie) czyli wpływ na psychikę, na proces podejmowania decyzji, na czas reakcji, na zmianę zachowania (zaburzenia osobowości). Może prowadzić do wypadku, agresji lub autoagresji, pogłębienia objawów choroby, a nawet do śmierci.
 Szkody społeczne zależą od stopnia uzależnienia i są to: problemy/konflikty rodzinne (emocjonalne, finansowe, przemoc), problemy zawodowe (obniżenie wydajności pracy, wypadek w pracy, utrata pracy,) zagrożenie bezpieczeństwa innych osób, wykluczenie społeczne, bezdomność, konflikty z prawem.

 21. Wyjaśnij, dlaczego i w jaki sposób należy opierać się presji oraz namowom do używania substancji psychoaktywnych i innych zachowań ryzykownych?
 Opieranie się presji oraz namowom do używania substancji psychoaktywnych i innych zachowań ryzykownych wynika bezpośrednio z naszego prawa do ochrony swojego zdrowia i życia oraz prawa do własnej wolności i samodzielnego decydowania o sobie.
 Najskuteczniejszym i najprostszym sposobem jest krótka i zdecydowana odmowa, stanowcze „NIE”, -  bez potrzeby wyjaśniania dlaczego i bez tłumaczenia się.